สวนพฤกษศาสตร์เฉพาะทาง

สวนพฤกษศาสตร์เฉพาะทาง

สวนพฤกษศาสตร์เฉพาะทาง นอกจากสวนพฤกษศาสตร์ทั่วไปดังกล่าวข้างต้นแล้ว ยังมีสวนพฤกษศาสตร์เฉพาะทางอีกหลายชนิด ที่ให้ความสนใจเป็นพิเศษในบางด้าน ตัวอย่างของสวนพฤกษศาสตร์เฉพาะทางที่สำคัญ ได้แก่ 

๑. สวนพฤกษศาสตร์พืชสมุนไพร (Medicinal Plant Botanic Gardens) 
มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อการเก็บรวบรวม ปลูก และศึกษาพืชสมุนไพรที่มีฤทธิ์เป็นยา และเผยแพร่ความรู้ที่ได้ต่อสาธารณชน แม้ว่าสวนสมุนไพรหลายแห่งในทวีปยุโรปในระยะแรกๆ จะสร้างขึ้นเพื่อการศึกษาของนักศึกษาแพทย์ โดยเป็นส่วนประกอบสำคัญในการฝึกอบรมนักศึกษาเหล่านั้นก็ตาม แต่ในปัจจุบัน สวนสมุนไพรหลายแห่งในโลกได้จัดตั้งขึ้นเพื่อกลุ่มผู้สนใจศึกษาที่ต่างออกไป เช่น ในประเทศญี่ปุ่น สถาบันสุขอนามัยแห่งชาติได้จัดตั้งสถานีทดลองพืชสมุนไพรเพื่อใช้ในการรักษากระจายกันอยู่รวม ๕ แห่ง ในประเทศจีนก็มีสวนพฤกษศาสตร์หลายแห่งที่มีความสามารถเฉพาะทางด้าน พืชสมุนไพรที่ใช้รักษาโรค โดยร่วมมือกับโรงพยาบาลและร้านยาในท้องถิ่น เพื่อพัฒนายาที่ทำจากพืช ในยุโรปตะวันออกมี สวนพฤกษศาสตร์ที่เป็นสวนสมุนไพรจำนวน มากเช่นกัน เช่น ในประเทศเช็ก บัลแกเรีย สโลวัก ฮังการี เซอร์เบียและมอนเตเนโกร โปแลนด์ และรัสเซีย 
ในประเทศไทยมีสวนสมุนไพรสิรีรุกขชาติ ที่ตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ซึ่งเป็นสวนสมุนไพรของ ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล เริ่มดำเนินการมาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๒๕ และมีพิธีเปิดสวนเมื่อวันที่ ๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๑ โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จ พระราชดำเนินทรงเป็นองค์ประธานในพิธีเปิด

๒. สวนพฤกษศาสตร์พืชที่สูง (Alpine Botanic Gardens) 
ส่วนมากแล้วสวนพฤกษศาสตร์ประเภทนี้ สร้างขึ้น เพื่อปลูกพืช ที่สามารถขึ้นได้ตามบริเวณภูเขาสูงเท่านั้น แต่ไม่สามารถนำมาปลูกในสวนพฤกษศาสตร์ในพื้นที่ต่ำได้ สวนประเภทนี้พบมากในประเทศฝรั่งเศส และสวิตเซอร์แลนด์ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีสวนพฤกษศาสตร์พืชที่สูงที่ประสบผลสำเร็จ สมควรเป็นแบบอย่างของที่อื่น อยู่ที่สวนภูเขาซิโบดัส ในเกาะชวาของประเทศอินโดนีเซีย ซึ่งสร้างขึ้นเพื่อเสริมสวนพฤกษศาสตร์ที่เมืองโบกอร์ สวนนี้ปลูกพืชที่สูงโดยเฉพาะ 

๓. สวนพฤกษศาสตร์พืชจำพวกกระบองเพชร และพืชอวบน้ำ (Cactus and Succulent Gardens) 
สวนพฤกษศาสตร์หลาย แห่งในโลกมีความสามารถเฉพาะทางในการ ปลูกและศึกษาพืชจำพวกกระบองเพชร และพืชอวบน้ำ เช่น สวน Jardin Exotique ในรัฐโมนาโก ที่ชายฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ในภาคใต้ของทวีปยุโรป สวน Jardin Exotique de Fort Napoleon ที่หมู่เกาะเลเซนต์ในดินแดนกวาเดอลูปของฝรั่งเศส ในทะเลแคริบเบียน สวน Jardin Didactico de Cactaceas de San Juan Teotihuacan ในประเทศเม็กซิโก สวน Jardin Xerofitico Leon Croizat ที่เมืองโกโร ในประเทศเวเนซุเอลา และสวน Desert Botanical Gargen ในรัฐแอริโซนา สหรัฐอเมริกา

 

๔. สวนพฤกษศาสตร์กล้วยไม้ (Orchid Sanctuaries or Orchidaria) 
สวนพฤกษศาสตร์หลายแห่งทั้งในเขตร้อน และเขตอบอุ่นมีความชำนาญพิเศษในการเพาะ-ปลูกและขยายพันธุ์กล้วยไม้ เช่น ศูนย์พัฒนาและวิจัยกล้วยไม้ที่เมืองทีพี ในรัฐอรุณาจัลประเทศของประเทศอินเดีย ซึ่งเก็บรักษากล้วยไม้ เพื่อการอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้ และการเก็บเชื้อพันธุ์ (germ plasm) นอกจากนี้ ในประเทศอินเดียยังมีหน่วยงานสำรวจด้านพฤกษศาสตร์ ซึ่งทำหน้าที่ดำเนินงานสวนทดลอง และรักษาพันธุ์กล้วยไม้แห่งชาติ ที่สวนพฤกษศาสตร์และสวนกล้วยไม้แห่งชาติ ที่เมืองชิลลอง ในรัฐเมฆาลัย ส่วนประเทศสหรัฐอเมริกา ในรัฐอินดีแอนา มีธนาคารเก็บรวมรวมและรักษาชนิดกล้วยไม้วีลเลอร์ (Wheeler Orchid Collection and Species Bank) ซึ่งเก็บรักษาพันธุ์กล้วยไม้ไว้ประมาณ ๓,๐๐๐ ชนิด ในจำนวนนี้ มากกว่า ๑๕๐ ชนิด เป็นกล้วยไม้ที่หายากและใกล้สูญพันธุ์หรืออาจสูญพันธุ์ในธรรมชาติไปแล้วก็ได้ และในจำนวนชนิดของกล้วยไม้ทั้งหมด ที่ปลูกอยู่ตามสวนพฤกษศาสตร์ในประเทศต่างๆ รวมกัน มีมากกว่าครึ่งหนึ่งเป็นกล้วยไม้ที่ได้มีการจดบันทึกไว้ในโลก รวมแล้ว ๑๗,๕๐๐ ชนิด 

๕. สวนพฤกษศาสตร์พืชพื้นเมือง (Native Plant Gardens) 
สวนพฤกษศาสตร์ที่ให้ความสนใจในด้านการศึกษาเพาะปลูก และแพร่พันธุ์ไม้ดอกพื้นเมือง ได้เริ่มมีจำนวนเพิ่มมากขึ้น เช่น สวนพฤกษศาสตร์ Jardin Botanico Vieray Clavijo ที่เกาะกรังคานาเรีย ในหมู่เกาะคานารี ซึ่งเป็นดินแดนของประเทศสเปนในมหาสมุทรแอตแลนติก มีความชำนาญพิเศษในการเพาะปลูก และแพร่พันธุ์ไม้เฉพาะถิ่นที่ใกล้สูญพันธุ์ และกำลังพยายามที่จะให้ไม้พันธุ์หายากและใกล้สูญพันธุ์เหล่านั้น กลับคืนสู่ในธรรมชาติได้อีก สวนพฤกษศาสตร์แรนโช แซนตา แอนา (Rancho Santa Ana Botanic Garden) ในรัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา ได้ทุ่มเทปลูก พืชพื้นเมืองของแคลิฟอร์เนียมากว่า ๖๐ ปีแล้ว ในขณะที่สวนพฤกษศาสตร์วุมบา (Vumba Botanic Garden) ในประเทศ ซิมบับเว ทวีปแอฟริกา ซึ่งมีบริเวณสงวนพันธุ์ พฤกษชาติ (Botanical reserve) อยู่ในสังกัด มีวัตถุประสงค์เพื่อสงวนคุ้มครอง เพาะ และแพร่พันธุ์ไม้พื้นเมืองของประเทศซิมบับเว โดยเน้นพืชที่ใกล้สูญพันธุ์ 

๖. สวนพฤกษศาสตร์พืชพรรณธรรมชาติ (Natural Vegetation Gardens) 
สวนพฤกษศาสตร์เหล่านี้จะรักษาพืชที่ขึ้นเอง ตามธรรมชาติในบริเวณนั้นไว้ และบำรุงให้ ดีขึ้น พร้อมทั้งติดป้ายชื่อพืชไว้ เช่น สวนพฤกษศาสตร์พืชพรรณธรรมชาติกู-ริง-ไก (Ku-ring-gai Wildlife Garden) ใกล้เมืองซิดนีย์ ในรัฐนิวเซาท์เวลส์ ประเทศออสเตรเลีย